Hepimiz bu dünyaya kendi deneyimimizi yaşamaya geldik. Ve bu dünyada belli bir yaşam süremiz olduğu inkar edemeyeceğimiz bir gerçektir. Nasıl ki doğmak hayatın bir parçasıysa, ölüm de hayatın bir parçasıdır. Ölümle gelen kederi hissetmek, yas ve iyileşme sürecinin doğal bir parçasıdır. Keder çok kişiseldir. Herhangi bir zaman çizelgesini, programı takip etmez. Bu süreçte kayıp yakını ağlar, sinirlenir, yaşamaktan uzak durur ve kendini boşlukta hisseder. Bunların hiçbiri olağan dışı ve yanlış değildir. Herkes farklı şekilde yas tutsa da yas sırasında yaşanan aşamalarda ve duyguların sıralamasında bazı ortak noktalar vardır. Yasın beş aşaması anlaşıldığında yaşadığımız süreci daha iyi değerlendirmemize yardımcı olacaktır.
Yasın aşamaları Nereden Geldi?
1969’da Elizabeth Kübler-Ross adlı İsviçreli-Amerikalı bir psikiyatrist, yıllarca ölümcül hasta bireylerle çalıştı. “Ölüm ve Ölmek Üzerine” adlı kitabında, yasın beş aşamaya bölünebileceğini yazdı. Başlangıçta hasta insanlar için tasarlanmıştır. Daha sonra kayıp için de uygulanmaya başlamıştır.
Yasın Beş Aşaması
Yasın beş aşaması şunlardır.
- İnkar
- Öfke
- Pazarlık
- Depresyon
- Kabul
Aşama 1 İnkar
İnkar evresi yas tutmanın ilk evresidir. Bu evrede kayıp yakını ölümün varlığını kabul edemez. Ve ölümü inkar eder. İlk tepkisi şaşkınlık, reddetme ve inkardır. Kayıp yakını bu dönemde inkar eğiliminden dolayı ölümün gerçek olmadığını düşünür. Ancak bu durum bilinç dışı olarak geliştirilen bir savunma mekanizmasıdır.
Aşama 2 Öfke Evresi
Yas sürecinin ikinci evresi ise öfke evresidir. Öfke evresine geçen kayıp yakını, sevdiği birini kaybettiği gerçeğiyle artık yüzleşmeye başlamıştır. Ve bu dönemde inkar duygusu giderek azalır. Kişi, öfkelenmeye, gerginlik hissetmeye ve bazen etrafa karşı saldırgan davranışlar sergilemeye başlar. Kayıp yakının aklına bu evrede şu sorular gelir. Yeterice iyi müdahale yapıldı mı? Eksik bir şey yapıldı mı? Biz eksik bir şey yaptık mı? gibi soruları sürekli kendine sorar.
Aşama 3 Pazarlık Evresi
Pazarlık evresinde kişiye çok daha sakin bir ruh hali hâkim olur. Ve bu evrede kayıp yakını artık kısmen de olsa ölümün gerçekliğinin farkına varmaya ve durumu kabul etmeye başlar. Pazarlık döneminde kayıp yakınının bir ”mucize” arayışına girmesine de sık rastlanır. Bu aşamada pazarlık Allah’la yapılır. Kayıp yakını bunu kendi içinde yapar ve bunu insanlarla paylaşmaz.
Aşama 4 Depresyon Evresi
Yas sürecinde depresyon evresi asıl acı verici dönemdir. Çünkü kişi artık inkar etmenin, öfkelenmenin ve pazarlığın işe yaramadığını görmüştür.. Hiçbir şeyin mevcut kayıp durumunu değiştiremeyeceği ve ölünün canlanıp geri gelemeyeceği bilgisi kayıp yakını için artık kesindir. Ölümün var olduğu gerçeğiyle yüzleşmiş ve bu gerçeği yavaş yavaş kabullenmeye başlamıştır. Kayıp yakını artık oldukça çökük ve enerjisiz bir haldedir. Kişi, çok derin bir içe dönme ve depresyon dönemine girmiştir.
Aşama 5 Kabullenme Evresi
Bu evrede kayıp yakını kaybettiği kişinin artık olmadığını anlar. Ve geri gelmeyeceğini kabul etmeye başlamıştır. Üstelik bu kişi, ölümün hayatın normal bir süreci hatta sonucu olduğunu yavaş yavaş idrak etmektedir. Kayıp yakınında yas tutma süreci boyunca olumsuz birçok duygu yaşanmasına rağmen, bu süreç sayesinde kişi iç dünyasında yeni düzenlemeler yapmaya başlamıştır. Bu değişim zaman geçtikçe kişinin hayatına da yansımaya başlar ve var olan ilişkilerinde olumlu gelişmeler yaşanmaya başlar. Kayıp yakını, kabullenme evresinde, ölen kişi olmadan kalan hayatına nasıl devam edeceği konusunda yeni kararlar verebilir ve bunları uygulayabilir.
Yas ile ilgil önceki yazımı Yas nedir? Yasın Aşamaları Buradan okuyabilirsiniz
